ಇಡೀ ಕುಂಬಾರ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೊಬ್ಬರೇ ರಾಜಕಾರಣಿ ಇದ್ದರು. ಅವರೆಂದರೆ, ಡಾ.ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್. ಅವರು ತೆಲುಗು ಕುಂಬಾರರಾಗಿದ್ದರು. ಮೂಲತಃ ಕೋಲಾರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಗುಡಿಬಂಡೆ ತಾಲ್ಲೂಕಿನ ಲಕ್ಷ್ಮಿಸಾಗರ ಗ್ರಾಮದವರಾದ ಪ್ರೊ|ಎ. ಲಕ್ಷ್ಮಿಸಾಗರ್ ಅವರು ಚಿಕ್ಕಪೇಟೆ ವಿಧಾನಸಭೆ ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಮೂರು ಬಾರಿ ಶಾಸಕರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾಗಿ ರಾಮಕೃಷ್ಣ ಹೆಗಡೆ ಮತ್ತು ಎಸ್ ಆರ್ ಬೊಮ್ಮಾಯಿ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ 3 ಬಾರಿ ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್‌ ದರ್ಜೆ ಸಚಿವರಾಗಿ ಕಂದಾಯ, ಕಾನೂನು ಸಂಸದೀಯ ವ್ಯವಹಾರ, ನಗರಾಭಿವೃದ್ಧಿ, ವಸತಿ ಖಾತೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದರು.
ಆರಂಭದಿಂದಲೂ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ ಚಳವಳಿಯಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಪ್ರೊ.ಸಾಗರ್‌, ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಬಾರಿ ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿ ಸೆರೆವಾಸ ಅನುಭವಿಸಿದ್ದರು. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ವಿವಿಧ ಕಾನೂನು ಕಾಲೇಜುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದ ಅವರು, ರಾಜ್ಯ ಕಾನೂನುಸೇವೆಗಳ ಮಂಡಳಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ, ವಕೀಲರ ಸಂಘದ ಸ್ಥಾಪಕ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ, ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ ಪಾಲಿಕೆ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರು. 1978ರ ವಿಧಾನಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಜನತಾಪಕ್ಷದಿಂದ ಚಿಕ್ಕಪೇಟೆ ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಆಯ್ಕೆಯಾಗಿದ್ದರು. 1996ರಿಂದ 98ರವರೆಗೆ ವಿಧಾನಪರಿಷತ್‌ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರು. ದೇವರಾಜ ಅರಸು ಇಂದಿರಾಗಾಂಧಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನಿಂದ ಹೊರಬಂದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಅರಸು ಬೆಂಬಲದಿಂದ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷದ ನಾಯಕರಾಗಿದ್ದರು.
ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿದವರ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರೊ. ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಕೂಡ ಪ್ರಮುಖರು. ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಅವರ ಹೃದಯಕ್ಕೆ ಬಹಳ ಹತ್ತಿರವಾದ ವಿಷಯವಾಗಿತ್ತು.
ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಅನೇಕ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಗಬೇಕಾದ ಹಕ್ಕು-ಅವಕಾಶಗಳು ಲಭ್ಯವಾಗಿಲ್ಲವೆಂದು ಒಂದಲ್ಲ ಒಂದು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಿ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳನ್ನು ಬಡಿದೆಬ್ಬಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಸಂವಿಧಾನ ತಜ್ಞರಾಗಿ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಆಳವಾದ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಅವರ ಜೊತೆಗೆ ಸದಾ ಬೆರೆತು ಚರ್ಚೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ ಹಿರಿಯರೊಬ್ಬರು ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಹೋದ ಮೇಲೆ ನಮಗೆ `ಜ್ಞಾನ ಕೇಂದ್ರವೇ ಹೋದಂತಾಯಿತು’ ಎಂದಿದ್ದರು.
ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಚಿಂತಕರಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಒಳ್ಳೆ ಸಂಘಟನಾಕಾರರು. ನಿಜ ಜೀವನದ ಆದರ್ಶವಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ನಗರಾಭಿವೃದ್ದಿ ಸಚಿವರಾಗಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಗಾಂಧೀನಗರದಲ್ಲಿನ ಖಾಸಗಿ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಒಮ್ಮೆ ಬರಹಗಾರ ಡಾ. ಎಸ್.ಎಲ್.ಭೈರಪ್ಪ ಮೈಸೂರಿನ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸ್ವತ್ತೊಂದು ದುರುಪಯೋಗವಾಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ತಡೆಯುವ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಭೇಟಿ ಮಾಡಿದರು. ಅದು ಬೆಳಿಗ್ಗೆ 6- 7ರ ಸಮಯ.
ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಅವರೇ ಬನೀನು ಚಡ್ಡಿಯ ಉಡುಪಿನಲ್ಲಿ ಕಸಪೊರಕೆ ಹಿಡಿದು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಗುಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಭೈರಪ್ಪನವರು ತಮ್ಮನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿಕೊಂಡಾಗ, `ಬಹಳ ಸಂತೋಷ. ಮಹಡಿಯ ಮೇಲೆ ಹೋಗಿ ಕೂಡಿ. ಬಾಗಿಲಿಗೆ ನೀರು ಹಾಕಿ ಬರುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಆ ಕೆಲಸದ ನಂತರ, `ತಾವು ಬಂದಿದ್ದು ಸಂತೋಷ, ನಿಮ್ಮ `ವಂಶವೃಕ್ಷ~ ಓದಿದ್ದೇನೆ. ಸಿನಿಮಾ ನೋಡಿದ್ದೇನೆ. `ಗೃಹಭಂಗ’ವನ್ನೂ ಓದಿದ್ದೇನೆ. ಈಗ ಹೇಳಿ ಏನಾಗಬೇಕು’ ಎಂದು ಕೇಳಿದರಂತೆ.
ಭೈರಪ್ಪನವರು `ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಸೌಕರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಮೈಸೂರಿನ ನಮ್ಮ ಬಡಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಖಾಲಿ ನಿವೇಶನವಿದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಅಂಗಡಿ ಸಂಕೀರ್ಣ ಕಟ್ಟಲು ಹವಣಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅಂಗಡಿಗಳ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದರೆ ಅಲ್ಲಿ ಕುಡಿತದ ಅಂಗಡಿಯೂ ಬರಬಹುದು. ಅದು ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಗೆ ತೊಂದರೆ. ಅಲ್ಲಿ ಶಾಲೆ, ಆಸ್ಪತ್ರೆ, ಉದ್ಯಾನವನ ಮಾಡಿ, ಅಂಗಡಿಗಳ ಸಂಕೀರ್ಣ ಬೇಡ. ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ನೀವು ನೆರವಾಗಬೇಕು’ ಎಂದರಂತೆ. ಅದಕ್ಕೆ `ಇದೋ ವಿಷಯ, ನಾಳೆಯೇ ಸ್ಥಳ ಪರೀಕ್ಷೆಗೆ ಬರುತ್ತೇನೆ. ಬೆಳಗಿನ ಉಪಹಾರ ನಿಮ್ಮಲ್ಲೇ ಆಗಲಿ. ಅಲ್ಲಿಯ ನಿವಾಸಿಗಳನ್ನು ಕರೆಯಿರಿ’ ಎಂದು ಹೇಳಿ, ಮಾತಿನಂತೆ ಮರುದಿನ ಮೈಸೂರಿಗೆ ಹೋಗಿ ಅಲ್ಲಿನ ನಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಅನುಕೂಲಕರವಾದ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರಂತೆ. ಇದು 1986-87 ರಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಒಂದು ಘಟನೆ. ಈ ಘಟನೆ ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್‌ರವರ ಸರಳ, ನಿರಾಡಂಬರ ಜೀವನ, ಕಾರ್ಯತತ್ಪರತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.
ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಶಾಸಕರಾಗಿ, ಪ್ರತಿ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕರಾಗಿ, ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದವರು. `ದುಡಿಯದೇ ಗಳಿಸಿದ ಹಣ ಕಸಕ್ಕೂ ಕಡೆ ‘ ಎಂದು ಅವರು ನಂಬಿದ್ದರು. ಹಾಗಾಗಿಯೇ ಅವರ ಉಡುಪು, ಊಟ ಬಹಳ ಸರಳವಾಗಿತ್ತು.
ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಒಂದು ವೇದಿಕೆ ಬೇಕೆಂದು 1963 ರಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಪೌರ ಸಮಿತಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಮೊದಲಿಗರು. ಕಂದಾಯ ಏರಿಕೆಯ ವಿರುದ್ಧ, ತಿಪ್ಪಗೊಂಡನಹಳ್ಳಿಯ ಕೆರೆಯ ನೀರನ್ನು ಕುಡಿಯುವ ನೀರನ್ನಾಗಿ ಬಳಸಬೇಕು, ಅದು ಕಲುಷಿತವಾಬಾರದೆಂದು ಉಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು ಹಾಕಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ಪರ ತೀರ್ಪು ಪಡೆದರು. ಅದು ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಕಾವೇರಿ 3ನೇ ಹಂತದ ನೀರಿನ ಸರಬರಾಜು ಯೋಜನೆಗೆ ನಾಂದಿಯಾಯಿತು.
ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಸದಾ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ವಿರೋಧಿ ಮನೋಭಾವ ಹಾಗೂ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ನಿಷ್ಠೆಯ ಚಿಂತನೆ. ಅನ್ಯಾಯದ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಯಾವತ್ತೂ ರಾಜಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡವರಲ್ಲ. ವಿಧಾನಸಭೆಯಲ್ಲಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕರಾಗಿ ಸರ್ಕಾರದ ಲೋಪ-ದೋಷಗಳನ್ನು ಬಯಲಿಗೆಳೆಯುವುದರಲ್ಲಿ ನಿರ್ಭೀತ ಧೋರಣೆ ತಳೆದಿದ್ದರು.
ಜೀವನದ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಕೂಡಿಟ್ಟಿದ್ದ ರೂ.15 ಲಕ್ಷ ಹಣವನ್ನು ಅವರು, ತಮ್ಮ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಂದುಳಿದ ಹಾಗೂ ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಬಂದ ವಕೀಲರಿಗೆ ಸಹಾಯವಾಗಲಿ ಎನ್ನುವ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ರಾಜ್ಯ ವಕೀಲರ ಪರಿಷತ್‌ಗೆ ಸಹಾಯಾರ್ಥವಾಗಿ ನೀಡಿದರು.
ಇದು ಅವರ ತ್ಯಾಗ ಮನೋಭಾವಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಅವರ ಜ್ಞಾಪಕಾರ್ಥವಾಗಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟಂತೆ ವಿಶೇಷ ಉಪನ್ಯಾಸವನ್ನು ರಾಜ್ಯ ವಕೀಲರ ಪರಿಷತ್ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಏರ್ಪಡಿಸುತ್ತಿದೆ.
ದೇಶದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಜಾತೀಯತೆ ಇರುತ್ತದೆಯೋ ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗದವರಿಗೆ ಜಾತಿ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಮೀಸಲಾತಿ ಇರಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ನಾವೆಲ್ಲ ಸಣ್ಣ ಪುಟ್ಟ ಅಭಿಲಾಷೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಸಂಘಟಿತರಾಗಿ ಮನಃಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ನಿಸ್ವಾರ್ಥಿಗಳಾಗಿ ಹೋರಾಡದಿದ್ದರೆ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಕೈಗೂಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಧಿಕಾರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಸಂಬಂಧಿಗಳ್ಯಾರನ್ನೂ ಹತ್ತಿರ ಸುಳಿಯಲು ಅವರು ಬಿಟ್ಟಿರಲಿಲ್ಲ.
ಲಕ್ಷ್ಮೀಸಾಗರ್ ಪ್ರಾರಂಭದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರೌಢಶಾಲೆ ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿದ್ದರು. ಮಂತ್ರಿಯಾಗುವವರೆಗೂ ಕಾನೂನು ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿದ್ದರು. ಯಾವತ್ತೂ ಅವರು ಅಧಿಕಾರದ ಅಮಲಿನಿಂದ ಮೆರೆದವರಲ್ಲ; `ಸೇವೆಯೇ ಪರಮ ಧರ್ಮ’ ಎಂದು ನಂಬಿ ಅದರಂತೆ ನಡೆದುಕೊಂಡವರು. ಅವರ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದ ಕನಸುಗಳು ಇನ್ನೂ ಸಾಕಾರಗೊಳ್ಳಬೇಕಿದೆ.
ಸಚಿವರಾಗಿ, ಪ್ರತಿಪಕ್ಷದ ನಾಯಕರಾಗಿದ್ದರೂ ಪ್ರೊ.ಸಾಗರ್‌ ತಮ್ಮ ಸ್ವಂತಕ್ಕಾಗಿ ಏನೂ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀ ಮುರುಘಾಮಠದ ಬಸವ ಕೇಂದ್ರದ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಪುಟ್ಟ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯವರೆಗೂ ವಾಸವಾಗಿದ್ದರು. ಮಧುಮೇಹ, ರಕ್ತದೊತ್ತಡ, ಮಲಬದ್ಧತೆಯಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದ ಲಕ್ಷ್ಮಿಸಾಗರ್ 2008 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 12 ರಂದು ನಿಧನರಾದರು. ಅವಿವಾಹಿತರಾಗಿದ್ದ ಲಕ್ಷ್ಮಿಸಾಗರ್ ಅವರಿಗೆ ನಿಧನದ ವೇಳೆ 76 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಾಗಿತ್ತು.
